prof. Pavel Valíček DrSc.
GRZYBY A RAK I.
Na całym świecie straszy rak - choroba tak stara, jak sama ludzkość. W ostatnich latach liczba przypadków zachorowań znacznie jednak wzrosła, a współczesna medycyna nie jest jak dotąd w stanie rozwiązać tego problemu. Na choroby nowotworowe zapada rocznie na świecie około 20 milionów ludzi. Długość życia pacjentów zależy od rodzaju rozprzestrzeniania się nowotworu, chorych organów, stadium rozwoju choroby i szeregu innych czynników. W Czechach (2007) na raka zachoruje co trzeci człowiek, z czego co czwarty na tę chorobę umrze. Po niewydolności układu krążenia nowotwory są u nas drugą najczęstszą przyczyną śmierci, co roku umiera na nie około 28 tysięcy ludzi.
Znamy wiele czynników, które bezpośrednio lub pośrednio wpływają na powstanie i przebieg choroby, np. obciążenia genetyczne, negatywny wpływ warunków środowiskowych, palenie, niewłaściwa dieta, stres itp. Jednak wciąż nie znamy zbyt wielu istotnych elementów, które wywołują raka, dlatego też wyniki leczenia nie zawsze są zadowalające.
Medycyna Wschodu, przede wszystkim tradycyjna medycyna chińska i japońska, od tysiącleci wykorzystuje w leczeniu różnych chorób, w tym nowotworów, miejscowe grzyby. Oprócz podstawowych substancji zawierają one szereg wyjątkowych związków, tzw. metabolitów wtórnych, u których udowodniono działanie lecznicze, także w leczeniu raka. W ostatnim okresie pojawiły się na naszym rynku preparaty z różnych rodzajów grzybów. Jeżeli chodzi o jakość, pozostaje nam ufać producentom. W każdym przypadku dużo skuteczniejsze są jednak ekstrakty, niż torebki czy tabletki, zawierające wyłącznie biomasę.
Do najważniejszych należą specyficzne polisacharydy grzybowe. Najczęściej złożone są z glukozy i noszą nazwę glukany. Do heteroglikanów i innych polisacharydów należą na przykład krestin, LEM lub polisacharyd K, GPP, GPS i in., mające pozytywny wpływ na nasz stan zdrowia. Są na przykład w stanie stymulować niespecyficzną odporność na nowotwory i uszkodzenia powstałe w wyniku napromieniowania. Stanowią też skuteczny środek w walce z rakiem i są silnymi przeciwutleniaczami. Skład tych substancji i ich działania medyczne zostały już szczegółowo opisane w artykułach „Przeciwutleniacze i grzyby“ lub „Polisacharydy grzybowe“.
W skład grzybów wchodzą zwykle także terpeny, zawierające prawie 25 000 różnych związków. Dzielą się na kilka grup, według ilości cząstek, z których są zbudowane. Ważną dla nas grupą są triterpenoidy, zawarte także w grzybach. Należy do nich ponad 4 000 substancji, oprócz triterpenoidów właściwych także fitosterole, saponiny i inne. Jeżeli chodzi o raka, ich efekt leczniczy polega przede wszystkim na działaniu immunomodulacyjnym oraz przeciwnowotworowym.
Kolejnymi substancjami czynnymi, które są zawarte w wielu grzybach są lektyny. Jest to duża grupa białek, zdolnych do wiązania pewnych struktur, zawierających cukry wolne i związane, np. polisacharydy, czy glikoproteiny. Biorą one udział w wielu procesach, w których niezbędne jest specyficzne rozpoznawanie, np. w reakcjach immunologicznych, stosunkach między patogenem a nosicielem itp. Należą do nich też lektyny, które mają działanie przeciwbakteryjne oraz hamują wzrost komórek nowotworowych, zwłaszcza w białaczce, blokując syntezę pewnych białek. Z drugiej strony mogą też wywierać negatywny wpływ, ponieważ są w stanie wytrącać czerwone krwinki i w większości mają właściwości przeciwżywieniowe.
Lowastatyna (mewinolina, monakolina K) należy do grupy statyn. Działa skutecznie na metabolizm cholesterolu, chroni przed zawałem mięśnia sercowego, ma też właściwości antyalergiczne. Zapobiega powstawaniu nowotworów. Badania wykazują wyraźny wpływ na remisję niektórych typów raka jak np. raka wątroby lub mięsaka S 180, ale również raka prostaty i jelita grubego.
Osobny rozdział tworzą cytostatyki, czyli substancje, których używa się do leczenia chorób nowotworowych, a których zadaniem jest zatrzymanie wzrostu komórek rakowych. Z grzybów można tu wydzielić takie substancje, jak np. hadacydyna, kwas chaga, lentinan, betulina i in. Znaczącą rolę w leczeniu nowotworów odgrywają też takie witaminy, które często nawet w małych dawkach wpływają na funkcjonowanie całego organizmu. Grzyby są cennym źródłem przede wszystkim witamin grupy B (B1, B2, B3, B5, B6, czasami też B12), ale również witaminy E i K. Wchodzący w ich skład ergosterol jest prowitaminą witaminy D2.
Ważnymi związkami, zawartymi w grzybach, są enzymy. Mowa tu o białkach, których niewielka ilość można wyraźnie przyspieszyć przebieg danej reakcji biochemicznej w organizmie. Grzyby zawierają cały szereg enzymów, przede wszystkim superoksydysmutazę - istotny czynnik, chroniący przed wolnymi rodnikami, a także peroksydazę i katalazę, które między innymi powodują rozkład rakotwórczego nadtlenku wodoru. Ogólnie zwiększają działanie przeciwutleniające, wykorzystuje się je w leczeniu raka i innych chorób. Wymienione enzymy znajdują się praktycznie wyłącznie w grzybniach.
O ilości i składzie substancji mineralnych decyduje nie tylko rodzaj grzyba, ale również warunki środowiska, a zwłaszcza miejsce występowania i charakter gleby. Występuje tu duża ilość potasu, który wpływa na stan naszego zdrowia, ale także mikroelementy takie, jak miedź, cynk, jod, magnez, lit, fluor, chrom, mangan, molibden i in. Szczególną uwagę należy zwrócić na zawartość bardzo cennego selenu, którego może tu być ponad 100 razy więcej niż w roślinach zielonych. Niektóre gatunki zawierają także german, mający właściwości przeciwnowotworowe.
Z drugiej strony, należy mieć na uwadze, że grzyby mogą absorbować z otaczającego środowiska także metale ciężkie, zwłaszcza rtęć, ołów i kadm, które na pewnie nie wpływają korzystnie na nasze zdrowie. Takiego ryzyka nie ma jednak przy stosowaniu preparatów leczniczych, ponieważ zdecydowaną większość grzybów, które wchodzą w ich skład, hoduje się na specyficznych substratach w sztucznym środowisku (w hodowlach).
Do tej ogólnej części nawiązywać będzie kolejny artykuł, w którym zapoznamy się szczegółowo z działaniem przeciwnowotworowym wybranych rodzajów grzybów.
prof.Pavel Valíček DrSc. (prof. dr hab.) jest znanym czeskim specjalistą w zakresie właściwości leczniczych chińskich roślin oraz konsultantem firmy MycoMedica 
